Πόσα αλλάζουν μέσα σ’ ένα χρόνο... Το 2011 ήλθε σε κλίμα ανάκαμψης, έστω ασθενούς και άνισης, αλλά γεμάτο ελπίδα. Τα προβλήματα ήταν πολλά, αλλά έμοιαζαν πιο βατά: το υπερβολικό χρέος των νοικοκυριών στις ΗΠΑ, η προσαρμογή χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας, οι ευμετάβλητες εισροές κεφαλαίων στις αναδυόμενες οικονομίες, η βελτίωση των κανόνων για τον τραπεζικό κλάδο. Καθώς ολοκληρώνεται το έτος, η ανάκαμψη σε πολλές αναδυόμενες οικονομίες έχει μείνει στάσιμη,
επενδυτές προεξοφλούν διάλυση της Ευρωζώνης και οι συνθήκες πιθανόν να αποδειχθούν χειρότερες από το 2008. Τέσσερα μαθήματα αντλώ απ’ όσα συνέβησαν.
Πρώτον, ότι μετά την κρίση του 2008-09, η παγκόσμια οικονομία εγκυμονεί πολλές αντίρροπες δυνάμεις – αυτοεκπληρούμενο αποτέλεσμα αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας, με μείζονες μακροοικονομικές επιπτώσεις. Οπως η φυγή από τις τράπεζες και οι επιθέσεις κατά των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αυτό που έγινε σαφέστερο φέτος είναι ότι τα προβλήματα ρευστότητας και η φυγή των καταθετών μπορούν να ισχύσουν και για κυβερνήσεις. Οπως ισχύει και για τις τράπεζες, οι υποχρεώσεις είναι πολύ πιο ρευστές από τα περιουσιακά στοιχεία ενός κράτους. Αν οι επενδυτές τις θεωρήσουν φερέγγυες, τα κράτη μπορούν να δανείζονται με «ακίνδυνο» επιτόκιο. Αν οι επενδυτές αρχίσουν να έχουν αμφιβολίες και ζητήσουν υψηλότερο επιτόκιο, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία. Στο μετά την κρίση περιβάλλον υψηλού κρατικού χρέους και ανήσυχων επενδυτών, πολλές κυβερνήσεις είναι εκτεθειμένες.
Δεύτερον, ότι τα ατελή ή αποσπασματικά μέτρα μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση. Είδαμε πώς το κλίμα επιδεινώθηκε μετά υψηλού επιπέδου συναντήσεις που υποσχέθηκαν λύση, όμως απέδωσαν ημίμετρα. Ή όταν σχέδια που εξαγγέλθηκαν με φανφάρες, αποδείχθηκαν ανεπαρκή ή ανέφικτα. Ο λόγος, πιστεύω, είναι ότι συναντήσεις και σχέδια αποκάλυψαν τα όρια της πολιτικής, συνήθως λόγω διαφωνιών μεταξύ των χωρών. Οι υψηλές απόπειρες κατέστησαν σαφές ότι αποτέλεσμα δεν μπορούσε να επιτευχθεί πλήρως, τουλάχιστον τότε. Το «αρκεί η προσπάθεια» δεν είναι πάντα αρκετό.
Τρίτον, ότι οι επενδυτές εμφανίζουν συμπτώματα σχιζοφρένειας όταν πρόκειται για τη δημοσιονομική ενοποίηση και την ανάπτυξη. Αντιδρούν θετικά σε ειδήσεις για την πρώτη, έπειτα όμως αρνητικά, όταν η ενοποίηση οδηγεί σε χαμηλότερη ανάπτυξη.
Τέταρτον, ότι η αντίληψη παραποιεί την πραγματικότητα. Καλώς ή κακώς, τα πλαίσια της αντίληψης αλλάζουν με τα γεγονότα. Και δεν ανακτούν ποτέ την αρχική τους μορφή. Ας πούμε, τίποτα σημαντικό δεν συνέβη στην Ιταλία το καλοκαίρι. Από τη στιγμή όμως που θεωρήθηκε ότι η χώρα κινδυνεύει, η αντίληψη αυτή δεν έφυγε. Και από τη στιγμή ότι το «πραγματικό χρήμα» διαρρέει από μια αγορά, δεν επανέρχεται μέσα σε μια νύχτα.
Ολοι αυτοί οι παράγοντες εξηγούν γιατί το έτος τελειώνει πολύ χειρότερα απ’ όσο άρχισε. Εχει χαθεί κάθε ελπίδα; Οχι. Ομως, η εκ νέου σταθεροποίηση της ανάκαμψης θα είναι δυσκολότερη απ’ όσο πέρυσι. Ελπίζω πως αυτό θα συμβεί. Η εναλλακτική λύση είναι πολύ άσχημη.
kathimerini
επενδυτές προεξοφλούν διάλυση της Ευρωζώνης και οι συνθήκες πιθανόν να αποδειχθούν χειρότερες από το 2008. Τέσσερα μαθήματα αντλώ απ’ όσα συνέβησαν.
Πρώτον, ότι μετά την κρίση του 2008-09, η παγκόσμια οικονομία εγκυμονεί πολλές αντίρροπες δυνάμεις – αυτοεκπληρούμενο αποτέλεσμα αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας, με μείζονες μακροοικονομικές επιπτώσεις. Οπως η φυγή από τις τράπεζες και οι επιθέσεις κατά των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αυτό που έγινε σαφέστερο φέτος είναι ότι τα προβλήματα ρευστότητας και η φυγή των καταθετών μπορούν να ισχύσουν και για κυβερνήσεις. Οπως ισχύει και για τις τράπεζες, οι υποχρεώσεις είναι πολύ πιο ρευστές από τα περιουσιακά στοιχεία ενός κράτους. Αν οι επενδυτές τις θεωρήσουν φερέγγυες, τα κράτη μπορούν να δανείζονται με «ακίνδυνο» επιτόκιο. Αν οι επενδυτές αρχίσουν να έχουν αμφιβολίες και ζητήσουν υψηλότερο επιτόκιο, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία. Στο μετά την κρίση περιβάλλον υψηλού κρατικού χρέους και ανήσυχων επενδυτών, πολλές κυβερνήσεις είναι εκτεθειμένες.
Δεύτερον, ότι τα ατελή ή αποσπασματικά μέτρα μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση. Είδαμε πώς το κλίμα επιδεινώθηκε μετά υψηλού επιπέδου συναντήσεις που υποσχέθηκαν λύση, όμως απέδωσαν ημίμετρα. Ή όταν σχέδια που εξαγγέλθηκαν με φανφάρες, αποδείχθηκαν ανεπαρκή ή ανέφικτα. Ο λόγος, πιστεύω, είναι ότι συναντήσεις και σχέδια αποκάλυψαν τα όρια της πολιτικής, συνήθως λόγω διαφωνιών μεταξύ των χωρών. Οι υψηλές απόπειρες κατέστησαν σαφές ότι αποτέλεσμα δεν μπορούσε να επιτευχθεί πλήρως, τουλάχιστον τότε. Το «αρκεί η προσπάθεια» δεν είναι πάντα αρκετό.
Τρίτον, ότι οι επενδυτές εμφανίζουν συμπτώματα σχιζοφρένειας όταν πρόκειται για τη δημοσιονομική ενοποίηση και την ανάπτυξη. Αντιδρούν θετικά σε ειδήσεις για την πρώτη, έπειτα όμως αρνητικά, όταν η ενοποίηση οδηγεί σε χαμηλότερη ανάπτυξη.
Τέταρτον, ότι η αντίληψη παραποιεί την πραγματικότητα. Καλώς ή κακώς, τα πλαίσια της αντίληψης αλλάζουν με τα γεγονότα. Και δεν ανακτούν ποτέ την αρχική τους μορφή. Ας πούμε, τίποτα σημαντικό δεν συνέβη στην Ιταλία το καλοκαίρι. Από τη στιγμή όμως που θεωρήθηκε ότι η χώρα κινδυνεύει, η αντίληψη αυτή δεν έφυγε. Και από τη στιγμή ότι το «πραγματικό χρήμα» διαρρέει από μια αγορά, δεν επανέρχεται μέσα σε μια νύχτα.
Ολοι αυτοί οι παράγοντες εξηγούν γιατί το έτος τελειώνει πολύ χειρότερα απ’ όσο άρχισε. Εχει χαθεί κάθε ελπίδα; Οχι. Ομως, η εκ νέου σταθεροποίηση της ανάκαμψης θα είναι δυσκολότερη απ’ όσο πέρυσι. Ελπίζω πως αυτό θα συμβεί. Η εναλλακτική λύση είναι πολύ άσχημη.
kathimerini