Σε μία περίοδο, όπου το παγκόσμιο μοντέλο της υπερ-καπιταλιστικής
ανάπτυξης αναθεωρείται από τα ίδια τα θύματα της, δηλαδή τους λαούς,
είναι μια καλή ευκαιρία για να προσεγγίσουμε διαφορετικά και να
ξανασχεδιάσουμε ριζικά την εγχώρια τουριστική πολιτική.
Όσο ο τουρισμός αποτελεί μέσο για την εθνική μας ανεξαρτησία και όχι αυτοσκοπό, η κατάρτιση ενός εναλλακτικού τουριστικού μοντέλου πρέπει κατ’έλάχιστον να συμπεριλαμβάνει τις ακόλουθες μεταβλητές: τοπική αλληλεπίδραση, οικολογική ισορροπία, αυτάρκεια, διατήρηση-ανάδειξη της ταυτότητας μας. Αν αυτές οι συνιστώσες είναι το ζητούμενο, τότε ας αναρωτηθούμε πόσο αδόκιμος είναι τελικά ο όρος «τουριστική ανάπτυξη» στην Ελλάδα.
Τουριστική βιωσιμότητα στα χρόνια της μεταπολίτευσης
Το αν η ανάπτυξη ενός κλάδου χαρακτηρίζεται ή όχι ως βιώσιμη κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από τους πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται. Η υδροκέφαλη μεγέθυνση των τουριστικών υπηρεσιών στη χώρα μας έχει δημιουργήσει ανεπανόρθωτη ζημιά στο φυσικό περιβάλλον ορισμένων περιοχών και κυρίως των νησιωτικών, καθώς η κακώς εννοούμενη «τουριστική ανάπτυξη» συνδέθηκε μονόπλευρα με την άκρατη τσιμεντοποίηση, αλλοιώνοντας τόσο την φυσική αρμονία όσο και την αισθητική του άλλοτε λιτού και απέριττου ελληνικού τοπίου, ενώ παράλληλα συντέλεσε έμμεσα και στην αποδιάρθρωση του τοπικού πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα.
Η μέχρι σήμερα χάραξη της τουριστικής πολιτικής, αντί να εκμεταλλευτεί τα όπλα που έχει στη φαρέτρα της (φύση, πολιτισμός, παράδοση κ.α) και να τα αναδείξει με ήπιο και όχι αυτοκαταστροφικό τρόπο , υπάκουσε δουλικά στις συμβατικές και στιγμιαίες τάσεις του διεθνούς τουριστικού ρεύματος όπως στρεβλά αυτές διαμορφώνονται από τους νταβατζήδες του, ήτοι από τα διεθνή πρακτορεία τουρισμού. Μακροπρόθεσμα το αντίτιμο γι’ αυτήν την επιλογή υπήρξε η βίαιη οικοδόμηση που υπέστησαν οι πιο ελκυστικές περιοχές της χώρας μας ,αλλά και ο τραυματισμός σε πολλές πτυχές της ταυτότητας μας: αγροτικός-βιοτεχνικός χαρακτήρας, οικονομική αυτονομία, εξάρτηση από τη φύση, πολιτιστική κληρονομιά και παράδοση.
Αιχμή του δόρατος της κοντόφθαλμης αυτής πολιτικής αποτέλεσε η ανέγερση χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς και κεντρικό σχεδιασμό, πολλών ξενοδοχειακών μονάδων, οι οποίες, σήμερα, προκειμένου να επιβιώσουν στο πλαίσιο του αδυσώπητου παγκόσμιου ανταγωνισμού, επιδίδονται μονομερώς στο κυνήγι του κόστους. Πολλές από αυτές τις μονάδες μοιάζουν να λειτουργούν ως ανεξάρτητα κρατίδια, λειτουργώντας πολλές φορές με δικούς τους εργατικούς, περιβαλλοντικούς και πολεοδομικούς νόμους, ενώ με την πρακτική του all-inclusive «εγκλωβίζουν» τους πελάτες τους, σε ένα «αποστειρωμένο» ξενοδοχειακό περιβάλλον, όπου η κατανάλωση απορροφά το ενδιαφέρον για αλληλεπίδραση με τον ντόπιο πληθυσμό, το περιβάλλον, τον πολιτισμό και την τοπική οικονομία. Δεν είναι μάλιστα σπάνιο το φαινόμενο, όπου τουρίστες έχουν μικρή έως και καθόλου αντίληψη του γεωγραφικού, ιστορικού και οικονομικού περιβάλλοντος της περιοχής την οποία επισκέπτονται.
Σε οικονομικό επίπεδο, ο τουρισμός αν και γενικά αποτελεί σπουδαία πηγή εισοδήματος, ωστόσο η διαχείριση του από την πολιτική ηγεσία της μεταπολίτευσης οδήγησε σε μετριασμό των θετικών του επιπτώσεων: αδυναμία ετήσιας διάρκειας της τουριστικής περιόδου και εξασφάλισης ετήσιων θέσεων εργασίας, υποκατάσταση σε σημαντικό βαθμό του ντόπιου εργατικού δυναμικού από ανασφάλιστους αλλοδαπούς εργαζόμενους και φοιτητές τουριστικών σχολών, εισαγωγή πρώτων υλών από χώρες του εξωτερικού, διαφυγή κερδών εκτός χώρας, μικρής κλίμακας τοπική ανακύκλωση του χρήματος, εγκατάλειψη της αγροτικής παραγωγής και της παραγωγής τοπικών παραδοσιακών προϊόντων.
Σε περιβαλλοντικό επίπεδο και ειδικά στα νησιά, το μεγάλο πλήθος των τουριστικών επιχειρήσεων είναι στις περισσότερες περιπτώσεις δυσανάλογο σε σχέση με την ενεργειακή δυναμικότητα, τις υπάρχουσες υποδομές διαχείρισης αποβλήτων και υγειονομικής ταφής , αλλά και με τα υδάτινα αποθέματα.
Σε επίπεδο ταυτότητας, η αφοσίωση στο μαζικό μοντέλο τουρισμού και η προσαρμογή της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε αυτό, οδήγησε στην αλλοίωση της προσωπικότητας πολλών περιοχών: Από τον αγροτικό και βιοτεχνικό χαρακτήρα των κοινοτήτων περάσαμε στη μονοκαλλιέργεια των υπηρεσιών, από τους παραδοσιακούς οικισμούς μεταπηδήσαμε σε άχρωμες τουριστικές παραγκουπόλεις, από την ύπαιθρο μετακινηθήκαμε στα κέντρα των τουριστικών δραστηριοτήτων, ενώ και ο εκπαιδευτικός και επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων που ζουν σε τουριστικές περιοχές ανακαθορίστηκε σε σημαντικό βαθμό.
Όμως, όσο περισσότερο σεβόμαστε και αναδεικνύουμε την παραγωγική, περιβαλλοντική και πολιτισμική μας ταυτότητα, αφενός τόσο πιο υπολογίσιμο και διατηρήσιμο γίνεται το τουριστικό μας προϊόν και αφετέρου η τουριστική ανάπτυξη συμβαδίζει με την ευημερία των τοπικών κοινωνιών και συμβάλλει στην εθνική και οικονομική μας αυτονομία που είναι και το ζητούμενο.
Προτάσεις για εκκίνηση:
•Ένα εναλλακτικό μοντέλο τουρισμού θα πρέπει να περιλαμβάνει ως βασική μεταβλητή την υφιστάμενη και δυνητική αγροτική και βιομηχανική δυναμικότητα του κάθε τόπου. Το ιδανικό μέγεθος τουριστικών υπηρεσιών σε κάθε περιφέρεια θα πρέπει να εξαρτάται από τη δυνατότητα υποστήριξης τους από το ντόπιο πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Μόνο με την αξιοποίηση των τοπικών πόρων μπορεί ο τουρισμός να προσδώσει προστιθέμενη αξία στην οικονομία μας και συνεπώς να ελαφρύνει το συνολικό χρέος της χώρας
•Δημιουργία ζωνών α)ελεγχόμενης, β)μηδενικής, γ)εξειδικευμένου και δ)αναδιαρθρωτικού χαρακτήρα τουριστικής ανάπτυξης
•Εκούσια απόσυρση τουριστικών επιχειρήσεων που λειτουργούν οριακά ή με μακροχρόνιες ζημιές, με ταυτόχρονη επιλογή για: α) αποκατάσταση του αρχικού φυσικού περιβάλλοντος ή β)μετατροπή σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις που θα δύναται να υπενοικιάζει το κράτος σε νέους γεωργούς ή άνεργους γ) αλλαγή χρήσης με μετατροπή σε θεματικά πάρκα, χώρους βιωματικής μάθησης, αγροτουριστικές κατοικίες και άλλες ήπιες δραστηριότητες. Για τα ξενοδοχεία σε πόλεις μπορεί να ισχύει το σημείο α) ή η μετατροπή τους σε χώρους στάθμευσης
•Σε περίπτωση νεοαναγειρόμενων ξενοδοχειακών μονάδων να υπάρχει υποχρέωση εκμετάλλευσης καλλιεργήσιμης γης ανάλογη τους μεγέθους τους.
•Ίδρυση κεντρικού συμβουλευτικού οργάνου για όσες επιχειρήσεις τουριστικών υπηρεσιών επιθυμούν αλλαγή αντικειμένου με βαρύτητα στις εναλλακτικές τουριστικές δραστηριότητες, στα τοπικά προϊόντα, την τοπική κουζίνα κ,α
•Ίδρυση φορέα από κράτος, τα τοπικά επιμελητήρια και τις ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών που θα αναλαμβάνει την συγκέντρωση και διανομή τοπικών αγροτικών προϊόντων ολοκληρωμένης καλλιέργειας και εγχώριων βιομηχανικών ειδών προς τις τουριστικές μονάδες
•Να λαμβάνεται νομοθετημένα υπόψη η γνώμη των τοπικών κοινωνιών, όταν πρόκειται να πραγματοποιηθούν στην περιοχή τους υποδομές μεγάλης έκτασης
•Συνεργασία αγροτικών συνεταιρισμών και πολιτιστικών συλλόγων με σκοπό τη δημιουργία αγροτουριστικών μονάδων.
•Επιστροφή των ιδιωτικοποιημένων ή καταπατημένων δημόσιων εκτάσεων (π.χ παραλιών) στους πολίτες με ελεύθερη και ανεμπόδιστη πρόσβαση
•Υποχρέωση για όλα τα παλιά και νέα καταλύματα να έχουν σημαντικά υψηλό ποσοστό ενεργειακής αυτάρκειας από ΑΠΕ, εξοπλισμό εξοικονόμησης ενέργειας και ανακύκλωσης
•Αυστηρά αρχιτεκτονικά πρότυπα σε όλες τις νέες (τουλάχιστον) μονάδες που θα συνάδουν με την αισθητική του τοπίου ακόμη και αν δεν πρόκειται για χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς
•Δημόσιες αεροπορικές, ακτοπλοϊκές και οδικές συγκοινωνίες
•Αναβάθμιση των δημόσιων τουριστικών σχολών με έμφαση σε τοπικότητα, πολιτισμό, ιστορία και αειφόρο ανάπτυξη
Επίλογος
Η αλλαγή στη ρότα της τουριστικής πολιτικής προϋποθέτει σίγουρα τη ριζική αναθεώρηση της οικονομικής φιλοσοφίας, του παραγωγικού και καταναλωτικού προτύπου σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο και γι’αυτό δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτόνομα. Ωστόσο, σε μία περίοδο όπου η δημιουργία εσωτερικών αναχωμάτων έναντι της επαπειλούμενης απομόνωσης μας είναι επιτακτική, οφείλουμε να εντάξουμε τον τουρισμό στη μάχη για την εθνική μας ανεξαρτησία και ύπαρξη, καθώς και για τη προπαρασκευή μας για την περίοδο που θα ακολουθήσει μετά το οριστικό τέρμα της μεταπολίτευσης
Νίκος Ελ. Λάμπρου
grafida.net
Όσο ο τουρισμός αποτελεί μέσο για την εθνική μας ανεξαρτησία και όχι αυτοσκοπό, η κατάρτιση ενός εναλλακτικού τουριστικού μοντέλου πρέπει κατ’έλάχιστον να συμπεριλαμβάνει τις ακόλουθες μεταβλητές: τοπική αλληλεπίδραση, οικολογική ισορροπία, αυτάρκεια, διατήρηση-ανάδειξη της ταυτότητας μας. Αν αυτές οι συνιστώσες είναι το ζητούμενο, τότε ας αναρωτηθούμε πόσο αδόκιμος είναι τελικά ο όρος «τουριστική ανάπτυξη» στην Ελλάδα.
Τουριστική βιωσιμότητα στα χρόνια της μεταπολίτευσης
Το αν η ανάπτυξη ενός κλάδου χαρακτηρίζεται ή όχι ως βιώσιμη κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από τους πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται. Η υδροκέφαλη μεγέθυνση των τουριστικών υπηρεσιών στη χώρα μας έχει δημιουργήσει ανεπανόρθωτη ζημιά στο φυσικό περιβάλλον ορισμένων περιοχών και κυρίως των νησιωτικών, καθώς η κακώς εννοούμενη «τουριστική ανάπτυξη» συνδέθηκε μονόπλευρα με την άκρατη τσιμεντοποίηση, αλλοιώνοντας τόσο την φυσική αρμονία όσο και την αισθητική του άλλοτε λιτού και απέριττου ελληνικού τοπίου, ενώ παράλληλα συντέλεσε έμμεσα και στην αποδιάρθρωση του τοπικού πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα.
Η μέχρι σήμερα χάραξη της τουριστικής πολιτικής, αντί να εκμεταλλευτεί τα όπλα που έχει στη φαρέτρα της (φύση, πολιτισμός, παράδοση κ.α) και να τα αναδείξει με ήπιο και όχι αυτοκαταστροφικό τρόπο , υπάκουσε δουλικά στις συμβατικές και στιγμιαίες τάσεις του διεθνούς τουριστικού ρεύματος όπως στρεβλά αυτές διαμορφώνονται από τους νταβατζήδες του, ήτοι από τα διεθνή πρακτορεία τουρισμού. Μακροπρόθεσμα το αντίτιμο γι’ αυτήν την επιλογή υπήρξε η βίαιη οικοδόμηση που υπέστησαν οι πιο ελκυστικές περιοχές της χώρας μας ,αλλά και ο τραυματισμός σε πολλές πτυχές της ταυτότητας μας: αγροτικός-βιοτεχνικός χαρακτήρας, οικονομική αυτονομία, εξάρτηση από τη φύση, πολιτιστική κληρονομιά και παράδοση.
Αιχμή του δόρατος της κοντόφθαλμης αυτής πολιτικής αποτέλεσε η ανέγερση χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς και κεντρικό σχεδιασμό, πολλών ξενοδοχειακών μονάδων, οι οποίες, σήμερα, προκειμένου να επιβιώσουν στο πλαίσιο του αδυσώπητου παγκόσμιου ανταγωνισμού, επιδίδονται μονομερώς στο κυνήγι του κόστους. Πολλές από αυτές τις μονάδες μοιάζουν να λειτουργούν ως ανεξάρτητα κρατίδια, λειτουργώντας πολλές φορές με δικούς τους εργατικούς, περιβαλλοντικούς και πολεοδομικούς νόμους, ενώ με την πρακτική του all-inclusive «εγκλωβίζουν» τους πελάτες τους, σε ένα «αποστειρωμένο» ξενοδοχειακό περιβάλλον, όπου η κατανάλωση απορροφά το ενδιαφέρον για αλληλεπίδραση με τον ντόπιο πληθυσμό, το περιβάλλον, τον πολιτισμό και την τοπική οικονομία. Δεν είναι μάλιστα σπάνιο το φαινόμενο, όπου τουρίστες έχουν μικρή έως και καθόλου αντίληψη του γεωγραφικού, ιστορικού και οικονομικού περιβάλλοντος της περιοχής την οποία επισκέπτονται.
Σε οικονομικό επίπεδο, ο τουρισμός αν και γενικά αποτελεί σπουδαία πηγή εισοδήματος, ωστόσο η διαχείριση του από την πολιτική ηγεσία της μεταπολίτευσης οδήγησε σε μετριασμό των θετικών του επιπτώσεων: αδυναμία ετήσιας διάρκειας της τουριστικής περιόδου και εξασφάλισης ετήσιων θέσεων εργασίας, υποκατάσταση σε σημαντικό βαθμό του ντόπιου εργατικού δυναμικού από ανασφάλιστους αλλοδαπούς εργαζόμενους και φοιτητές τουριστικών σχολών, εισαγωγή πρώτων υλών από χώρες του εξωτερικού, διαφυγή κερδών εκτός χώρας, μικρής κλίμακας τοπική ανακύκλωση του χρήματος, εγκατάλειψη της αγροτικής παραγωγής και της παραγωγής τοπικών παραδοσιακών προϊόντων.
Σε περιβαλλοντικό επίπεδο και ειδικά στα νησιά, το μεγάλο πλήθος των τουριστικών επιχειρήσεων είναι στις περισσότερες περιπτώσεις δυσανάλογο σε σχέση με την ενεργειακή δυναμικότητα, τις υπάρχουσες υποδομές διαχείρισης αποβλήτων και υγειονομικής ταφής , αλλά και με τα υδάτινα αποθέματα.
Σε επίπεδο ταυτότητας, η αφοσίωση στο μαζικό μοντέλο τουρισμού και η προσαρμογή της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε αυτό, οδήγησε στην αλλοίωση της προσωπικότητας πολλών περιοχών: Από τον αγροτικό και βιοτεχνικό χαρακτήρα των κοινοτήτων περάσαμε στη μονοκαλλιέργεια των υπηρεσιών, από τους παραδοσιακούς οικισμούς μεταπηδήσαμε σε άχρωμες τουριστικές παραγκουπόλεις, από την ύπαιθρο μετακινηθήκαμε στα κέντρα των τουριστικών δραστηριοτήτων, ενώ και ο εκπαιδευτικός και επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων που ζουν σε τουριστικές περιοχές ανακαθορίστηκε σε σημαντικό βαθμό.
Όμως, όσο περισσότερο σεβόμαστε και αναδεικνύουμε την παραγωγική, περιβαλλοντική και πολιτισμική μας ταυτότητα, αφενός τόσο πιο υπολογίσιμο και διατηρήσιμο γίνεται το τουριστικό μας προϊόν και αφετέρου η τουριστική ανάπτυξη συμβαδίζει με την ευημερία των τοπικών κοινωνιών και συμβάλλει στην εθνική και οικονομική μας αυτονομία που είναι και το ζητούμενο.
Προτάσεις για εκκίνηση:
•Ένα εναλλακτικό μοντέλο τουρισμού θα πρέπει να περιλαμβάνει ως βασική μεταβλητή την υφιστάμενη και δυνητική αγροτική και βιομηχανική δυναμικότητα του κάθε τόπου. Το ιδανικό μέγεθος τουριστικών υπηρεσιών σε κάθε περιφέρεια θα πρέπει να εξαρτάται από τη δυνατότητα υποστήριξης τους από το ντόπιο πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Μόνο με την αξιοποίηση των τοπικών πόρων μπορεί ο τουρισμός να προσδώσει προστιθέμενη αξία στην οικονομία μας και συνεπώς να ελαφρύνει το συνολικό χρέος της χώρας
•Δημιουργία ζωνών α)ελεγχόμενης, β)μηδενικής, γ)εξειδικευμένου και δ)αναδιαρθρωτικού χαρακτήρα τουριστικής ανάπτυξης
•Εκούσια απόσυρση τουριστικών επιχειρήσεων που λειτουργούν οριακά ή με μακροχρόνιες ζημιές, με ταυτόχρονη επιλογή για: α) αποκατάσταση του αρχικού φυσικού περιβάλλοντος ή β)μετατροπή σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις που θα δύναται να υπενοικιάζει το κράτος σε νέους γεωργούς ή άνεργους γ) αλλαγή χρήσης με μετατροπή σε θεματικά πάρκα, χώρους βιωματικής μάθησης, αγροτουριστικές κατοικίες και άλλες ήπιες δραστηριότητες. Για τα ξενοδοχεία σε πόλεις μπορεί να ισχύει το σημείο α) ή η μετατροπή τους σε χώρους στάθμευσης
•Σε περίπτωση νεοαναγειρόμενων ξενοδοχειακών μονάδων να υπάρχει υποχρέωση εκμετάλλευσης καλλιεργήσιμης γης ανάλογη τους μεγέθους τους.
•Ίδρυση κεντρικού συμβουλευτικού οργάνου για όσες επιχειρήσεις τουριστικών υπηρεσιών επιθυμούν αλλαγή αντικειμένου με βαρύτητα στις εναλλακτικές τουριστικές δραστηριότητες, στα τοπικά προϊόντα, την τοπική κουζίνα κ,α
•Ίδρυση φορέα από κράτος, τα τοπικά επιμελητήρια και τις ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών που θα αναλαμβάνει την συγκέντρωση και διανομή τοπικών αγροτικών προϊόντων ολοκληρωμένης καλλιέργειας και εγχώριων βιομηχανικών ειδών προς τις τουριστικές μονάδες
•Να λαμβάνεται νομοθετημένα υπόψη η γνώμη των τοπικών κοινωνιών, όταν πρόκειται να πραγματοποιηθούν στην περιοχή τους υποδομές μεγάλης έκτασης
•Συνεργασία αγροτικών συνεταιρισμών και πολιτιστικών συλλόγων με σκοπό τη δημιουργία αγροτουριστικών μονάδων.
•Επιστροφή των ιδιωτικοποιημένων ή καταπατημένων δημόσιων εκτάσεων (π.χ παραλιών) στους πολίτες με ελεύθερη και ανεμπόδιστη πρόσβαση
•Υποχρέωση για όλα τα παλιά και νέα καταλύματα να έχουν σημαντικά υψηλό ποσοστό ενεργειακής αυτάρκειας από ΑΠΕ, εξοπλισμό εξοικονόμησης ενέργειας και ανακύκλωσης
•Αυστηρά αρχιτεκτονικά πρότυπα σε όλες τις νέες (τουλάχιστον) μονάδες που θα συνάδουν με την αισθητική του τοπίου ακόμη και αν δεν πρόκειται για χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς
•Δημόσιες αεροπορικές, ακτοπλοϊκές και οδικές συγκοινωνίες
•Αναβάθμιση των δημόσιων τουριστικών σχολών με έμφαση σε τοπικότητα, πολιτισμό, ιστορία και αειφόρο ανάπτυξη
Επίλογος
Η αλλαγή στη ρότα της τουριστικής πολιτικής προϋποθέτει σίγουρα τη ριζική αναθεώρηση της οικονομικής φιλοσοφίας, του παραγωγικού και καταναλωτικού προτύπου σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο και γι’αυτό δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτόνομα. Ωστόσο, σε μία περίοδο όπου η δημιουργία εσωτερικών αναχωμάτων έναντι της επαπειλούμενης απομόνωσης μας είναι επιτακτική, οφείλουμε να εντάξουμε τον τουρισμό στη μάχη για την εθνική μας ανεξαρτησία και ύπαρξη, καθώς και για τη προπαρασκευή μας για την περίοδο που θα ακολουθήσει μετά το οριστικό τέρμα της μεταπολίτευσης
Νίκος Ελ. Λάμπρου
grafida.net