Του Ξενοφών Φανουρίου Γεωλόγου-Ωκεανογράφου
Τα νησιωτικά συμπλέγματα είχαν προσελκύσει από νωρίς το ενδιαφέρον των βιολόγων, καθώς διαθέτουν μια σειρά χαρακτηριστικών που τα καθιστούν ιδανικά για τη μελέτη των εξελικτικών διαδικασιών των διαφόρων οργανισμών που ζουν σε αυτά.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Δαρβίνος συνέλαβε τις ιδέες για την εξέλιξη των ειδών, μελετώντας τη ζωή σε νησιωτικά συμπλέγματα .
Μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον είχε επικεντρωθεί στα ωκεάνια νησιωτικά συμπλέγματα, όπως τα Γκαλάπαγκος, τα νησιά της Χαβάης και στα Κανάρια λόγω της απλής γεωλογικής ιστορίας τους αλλά και της μικρής ανθρωπογενούς παρέμβασης που είχαν υποστεί μέχρι πρόσφατα.
Αντιθέτως, το αρχιπέλαγος του Αιγαίου δεν είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον των εξελικτικών βιολόγων, ίσως λόγω της διαχρονικής παρουσίας και παρέμβασης του ανθρώπου τα τελευταία 6.000 χρόνια αλλά και της πολύπλοκης γεωλογικής ιστορίας .
Όμως η περιοχή μας είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για την σύγχρονη επιστήμη, καθώς περιέχει ένα πλήθος νησιών με διαφορετική έκταση, παλαιογεωγραφική ιστορία, μεγάλη βιοποικιλότητα και αποτελεί περιοχή έντονης διαφοροποίησης για πολλούς οργανισμούς και το παλαιό μειονέκτημα λόγο και των τεράστιων τεχνολογικών δυνατοτήτων γίνεται πλεονέκτημα.
Ας δούμε πως.
Στην Κω αλλά και σε άλλα γύρω νησιά υπάρχει ένα μικρό σαμιαμίδι της οικογένειας των Gekkonidae το Mediodactylus kotschyi.
Η οικογένεια αυτή παγκόσμια περιλαμβάνει είδη που απαντώνται κυρίως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές.
Είναι σαύρες μικρού μεγέθους, με μεγάλο κεφάλι και μάτια και έχουν μαλακό δέρμα, κεφάλι πλατύ και επίπεδο που ξεχωρίζει από το λαιμό.
Συνήθως στην πλάτη έχει εξογκώματα και εγκάρσιες κυματιστές σκούρες ραβδώσεις. Το ζώο μπορεί να αλλάζει το χρωματισμό του ανάλογα με τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Τη νύχτα είναι συνήθως ανοιχτόχρωμα, ενώ κάτω από τον ήλιο σκουρόχρωμο.
Επίσης, όταν αψιμαχούν για λόγους επικράτησης αλλάζουν χρώμα και όταν συλλαμβάνονται παράγουν χαρακτηριστικούς ήχους κινδύνου («ιιικκ»),
Ο κύριος βιότοπός του είναι μέρη ξηρά, πετρώδη ή βραχώδη. Στην περιοχή μας το καλοκαίρι το σαμιαμίδι δραστηριοποιείται κατά τη διάρκεια της ημέρας σε δύο περιόδους μία από την ανατολή του ηλίου μέχρι τις 10:00 π.μ. και μια δεύτερη λίγο πριν τη δύση του ήλιου έως τις 10:00 μ.μ.
Το σαμιαμίδι, όπως όλα σχεδόν τα ερπετά, είναι εξώθερμο ζώο και ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματός του απορροφώντας θερμότητα από το περιβάλλον.
Απορροφάει θερμότητα είτε από το υπόστρωμα (κυρίως πέτρες) πάνω στο οποίο κινείται, είτε με την έκθεσή του στον ήλιο (γι αυτό το λόγο μεγάλο μέρος της δραστηριότητας του αναλίσκεται στο να λιάζεται πάνω σε πέτρες).
Στο σαμιαμίδι της περιοχής μας ανακαλύφθηκε ότι διαθέτει ένα χαρακτηριστικό γονιδιακό ρολόι. Μπορούμε δηλαδή να μελετήσουμε τις διαφοροποιήσεις που έχει υποστεί αυτό το είδος, βάσει γονιδιακών αλληλουχιών αλλά και να καθορίσουμε χρονικά πότε έγιναν αυτές.
Την ιδιότητα αυτή την εκμεταλλεύτηκε η γενετική βιολογία που προσφέρει πλέον τα εργαλεία για να μελετηθούν με αρκετή σαφήνεια οι σχέσεις αυτές. Τα συμπεράσματα της επιστήμης αυτής τα εφάρμοσε η παλαιογεωγραφία και η γεωλογία και έβγαλε μερικούς χαρακτηριστικούς συσχετισμούς όπως ότι το σαμιαμίδι της περιοχής μας παρουσιάζετε με παραπλήσια μορφή με την σημερινή πριν 9.000.000 χρόνια .
Τότε το Αιγαίο ήταν ενιαίος χώρος ξηράς χωρίς ίχνος θάλασσας. Το γεωλογικό όνομα της ξηράς αυτής ήταν Αιγηίδα.
Και η μορφή του ερπετού αυτού ήταν ενιαία σε όλη την Αιγηίδα καθώς ενιαίος ήταν και ο χώρος που ζούσε.
Όταν άρχισαν οι μεγάλες γεωγραφικές αλλαγές υπό την επίδραση τεραστίων γεωλογικών γεγονότων με την εμφάνιση της θάλασσας και σχηματισμό των νησιών, άρχισε και η έντονη γενετική διαφοροποίηση και στο σαμιαμίδι .
Έτσι σήμερα το σαμιαμίδι παρουσιάζεται σε διάφορες ομάδες νησιών του Αιγαίου και σε γειτονικές περιοχές με διαφοροποιημένα γενετικά χαρακτηριστικά.
Η επιστήμη της γενετικής εκμεταλλευόμενη τις διαφορετικές γονιδιακές αλληλουχίες από τα διαφορετικά σαμιαμίδια σε διαφορετικά νησιά έδωσε την δυνατότητα να υπολογίσουμε χρονικά πότε έγιναν . Μπορούμε δηλαδή να συσχετίσουμε γενετικά φαινόμενα και διαφοροποιήσεις στο σαμιαμίδι με τις διάφορες φάσεις της διάσπαση της ενιαίας ξηράς της Αιγηίδας.
Έτσι επιβεβαιώθηκε για πρώτη φορά και με βάση την εξελικτική βιολογία ότι ο χωρισμός του ενιαίου χώρου της Μ. Ασίας και Δωδεκανήσων από τις Κυκλάδες και Ηπειρωτική Ελλάδα έγινε πριν από 7.000.000 χρόνια (Κατώτερο - Τορτόνιο).
Η θάλασσα που σχηματίστηκε τότε ενδιάμεσα, ήταν η αρχή δημιουργίας του Αιγαίου πελάγους. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώνεται από την γενετική διαφοροποίηση που υπάρχει ανάμεσα στο σαμιαμίδι της Κω και εκείνο των Κυκλάδων.
Την ίδια εποχή έχουμε αποδείξεις ότι αποκόπηκε από την Αιγηίδα και συγκρότημα νησιών Κάσου-Καρπάθου
Επιπλέον η περιοχή μας όπως ολόκληρη η Μεσόγειος επηρεάστηκε έμμεσα από τις παγετώδεις περιόδους. Κατά την περίοδο αυτή η ποσότητα του πάγου ήταν τόσο μεγάλη που είχαμε μέγιστη πτώση της στάθμης της θάλασσας μέχρι και 100 μέτρα .
Η τεράστια αυτή πτώση της στάθμης της θάλασσας είχε ως αποτέλεσμα τα περισσότερα νησιά της Δωδεκανήσου να ενωθούν μεταξύ τους αλλά και με τις απέναντι ακτές σαν μια ενιαία στεριά .
Αυτή η ενοποίηση της στεριάς φαίνεται στην έλλειψη σαφούς φυλογενετικής διαφοροποίησης στα σαμιαμίδια της Κω, της Καλύμνου και των άλλων μικρών νησιών με αυτά των απέναντι Μικρασιατικών ακτών. Προφανώς το γεγονός αυτό οφείλεται σε ανάμιξη των πληθυσμών από τα σαμιαμίδια της περιοχής, που συνέβη αυτή την εποχή εφόσον όλη η περιοχή ήταν ενωμένη με την μορφή ενιαίας στεριάς .Φυσικά αυτή η ενοποιημένη στεριά εξηγεί γιατί βρίσκουμε στο νησί μας απολιθώματα ζώων όπως ελέφαντα, τίγρη το μαχαιροδόντη, ελαφιών κλπ.
Βήμα της Κω
Τα νησιωτικά συμπλέγματα είχαν προσελκύσει από νωρίς το ενδιαφέρον των βιολόγων, καθώς διαθέτουν μια σειρά χαρακτηριστικών που τα καθιστούν ιδανικά για τη μελέτη των εξελικτικών διαδικασιών των διαφόρων οργανισμών που ζουν σε αυτά.Δεν είναι τυχαίο ότι ο Δαρβίνος συνέλαβε τις ιδέες για την εξέλιξη των ειδών, μελετώντας τη ζωή σε νησιωτικά συμπλέγματα .
Μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον είχε επικεντρωθεί στα ωκεάνια νησιωτικά συμπλέγματα, όπως τα Γκαλάπαγκος, τα νησιά της Χαβάης και στα Κανάρια λόγω της απλής γεωλογικής ιστορίας τους αλλά και της μικρής ανθρωπογενούς παρέμβασης που είχαν υποστεί μέχρι πρόσφατα.
Αντιθέτως, το αρχιπέλαγος του Αιγαίου δεν είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον των εξελικτικών βιολόγων, ίσως λόγω της διαχρονικής παρουσίας και παρέμβασης του ανθρώπου τα τελευταία 6.000 χρόνια αλλά και της πολύπλοκης γεωλογικής ιστορίας .
Όμως η περιοχή μας είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για την σύγχρονη επιστήμη, καθώς περιέχει ένα πλήθος νησιών με διαφορετική έκταση, παλαιογεωγραφική ιστορία, μεγάλη βιοποικιλότητα και αποτελεί περιοχή έντονης διαφοροποίησης για πολλούς οργανισμούς και το παλαιό μειονέκτημα λόγο και των τεράστιων τεχνολογικών δυνατοτήτων γίνεται πλεονέκτημα.
Ας δούμε πως.
Στην Κω αλλά και σε άλλα γύρω νησιά υπάρχει ένα μικρό σαμιαμίδι της οικογένειας των Gekkonidae το Mediodactylus kotschyi.
Η οικογένεια αυτή παγκόσμια περιλαμβάνει είδη που απαντώνται κυρίως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές.
Είναι σαύρες μικρού μεγέθους, με μεγάλο κεφάλι και μάτια και έχουν μαλακό δέρμα, κεφάλι πλατύ και επίπεδο που ξεχωρίζει από το λαιμό.
Συνήθως στην πλάτη έχει εξογκώματα και εγκάρσιες κυματιστές σκούρες ραβδώσεις. Το ζώο μπορεί να αλλάζει το χρωματισμό του ανάλογα με τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Τη νύχτα είναι συνήθως ανοιχτόχρωμα, ενώ κάτω από τον ήλιο σκουρόχρωμο.
Επίσης, όταν αψιμαχούν για λόγους επικράτησης αλλάζουν χρώμα και όταν συλλαμβάνονται παράγουν χαρακτηριστικούς ήχους κινδύνου («ιιικκ»),
Ο κύριος βιότοπός του είναι μέρη ξηρά, πετρώδη ή βραχώδη. Στην περιοχή μας το καλοκαίρι το σαμιαμίδι δραστηριοποιείται κατά τη διάρκεια της ημέρας σε δύο περιόδους μία από την ανατολή του ηλίου μέχρι τις 10:00 π.μ. και μια δεύτερη λίγο πριν τη δύση του ήλιου έως τις 10:00 μ.μ.
Το σαμιαμίδι, όπως όλα σχεδόν τα ερπετά, είναι εξώθερμο ζώο και ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματός του απορροφώντας θερμότητα από το περιβάλλον.
Απορροφάει θερμότητα είτε από το υπόστρωμα (κυρίως πέτρες) πάνω στο οποίο κινείται, είτε με την έκθεσή του στον ήλιο (γι αυτό το λόγο μεγάλο μέρος της δραστηριότητας του αναλίσκεται στο να λιάζεται πάνω σε πέτρες).
Στο σαμιαμίδι της περιοχής μας ανακαλύφθηκε ότι διαθέτει ένα χαρακτηριστικό γονιδιακό ρολόι. Μπορούμε δηλαδή να μελετήσουμε τις διαφοροποιήσεις που έχει υποστεί αυτό το είδος, βάσει γονιδιακών αλληλουχιών αλλά και να καθορίσουμε χρονικά πότε έγιναν αυτές.
Την ιδιότητα αυτή την εκμεταλλεύτηκε η γενετική βιολογία που προσφέρει πλέον τα εργαλεία για να μελετηθούν με αρκετή σαφήνεια οι σχέσεις αυτές. Τα συμπεράσματα της επιστήμης αυτής τα εφάρμοσε η παλαιογεωγραφία και η γεωλογία και έβγαλε μερικούς χαρακτηριστικούς συσχετισμούς όπως ότι το σαμιαμίδι της περιοχής μας παρουσιάζετε με παραπλήσια μορφή με την σημερινή πριν 9.000.000 χρόνια .
Τότε το Αιγαίο ήταν ενιαίος χώρος ξηράς χωρίς ίχνος θάλασσας. Το γεωλογικό όνομα της ξηράς αυτής ήταν Αιγηίδα.
Και η μορφή του ερπετού αυτού ήταν ενιαία σε όλη την Αιγηίδα καθώς ενιαίος ήταν και ο χώρος που ζούσε.
Όταν άρχισαν οι μεγάλες γεωγραφικές αλλαγές υπό την επίδραση τεραστίων γεωλογικών γεγονότων με την εμφάνιση της θάλασσας και σχηματισμό των νησιών, άρχισε και η έντονη γενετική διαφοροποίηση και στο σαμιαμίδι .
Έτσι σήμερα το σαμιαμίδι παρουσιάζεται σε διάφορες ομάδες νησιών του Αιγαίου και σε γειτονικές περιοχές με διαφοροποιημένα γενετικά χαρακτηριστικά.
Η επιστήμη της γενετικής εκμεταλλευόμενη τις διαφορετικές γονιδιακές αλληλουχίες από τα διαφορετικά σαμιαμίδια σε διαφορετικά νησιά έδωσε την δυνατότητα να υπολογίσουμε χρονικά πότε έγιναν . Μπορούμε δηλαδή να συσχετίσουμε γενετικά φαινόμενα και διαφοροποιήσεις στο σαμιαμίδι με τις διάφορες φάσεις της διάσπαση της ενιαίας ξηράς της Αιγηίδας.
Έτσι επιβεβαιώθηκε για πρώτη φορά και με βάση την εξελικτική βιολογία ότι ο χωρισμός του ενιαίου χώρου της Μ. Ασίας και Δωδεκανήσων από τις Κυκλάδες και Ηπειρωτική Ελλάδα έγινε πριν από 7.000.000 χρόνια (Κατώτερο - Τορτόνιο).
Η θάλασσα που σχηματίστηκε τότε ενδιάμεσα, ήταν η αρχή δημιουργίας του Αιγαίου πελάγους. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώνεται από την γενετική διαφοροποίηση που υπάρχει ανάμεσα στο σαμιαμίδι της Κω και εκείνο των Κυκλάδων.
Την ίδια εποχή έχουμε αποδείξεις ότι αποκόπηκε από την Αιγηίδα και συγκρότημα νησιών Κάσου-Καρπάθου
Επιπλέον η περιοχή μας όπως ολόκληρη η Μεσόγειος επηρεάστηκε έμμεσα από τις παγετώδεις περιόδους. Κατά την περίοδο αυτή η ποσότητα του πάγου ήταν τόσο μεγάλη που είχαμε μέγιστη πτώση της στάθμης της θάλασσας μέχρι και 100 μέτρα .
Η τεράστια αυτή πτώση της στάθμης της θάλασσας είχε ως αποτέλεσμα τα περισσότερα νησιά της Δωδεκανήσου να ενωθούν μεταξύ τους αλλά και με τις απέναντι ακτές σαν μια ενιαία στεριά .
Αυτή η ενοποίηση της στεριάς φαίνεται στην έλλειψη σαφούς φυλογενετικής διαφοροποίησης στα σαμιαμίδια της Κω, της Καλύμνου και των άλλων μικρών νησιών με αυτά των απέναντι Μικρασιατικών ακτών. Προφανώς το γεγονός αυτό οφείλεται σε ανάμιξη των πληθυσμών από τα σαμιαμίδια της περιοχής, που συνέβη αυτή την εποχή εφόσον όλη η περιοχή ήταν ενωμένη με την μορφή ενιαίας στεριάς .Φυσικά αυτή η ενοποιημένη στεριά εξηγεί γιατί βρίσκουμε στο νησί μας απολιθώματα ζώων όπως ελέφαντα, τίγρη το μαχαιροδόντη, ελαφιών κλπ.
Βήμα της Κω