Η μελέτη του παρελθόντος μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα το παρόν. Το ευρώ χρησιμοποιείται καθημερινά από περισσότερο από μισό δισεκατομμύριο ανθρώπους, ενώ το ενδεχόμενο ή μη διάσπασης του κυριαρχεί ξανά στα διεθνή και ελληνικά ΜΜΕ. Πώς, όμως, δημιουργήθηκε και ποιος ήταν ο αρχικός στόχος του. Ποια είναι η πραγματική ιστορία του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος και τι μας φανερώνει για το πόσο πιθανό είναι οι Ευρωπαίοι να το αφήσουν να διασπαστεί;
Πώς και γιατί δημιουργήθηκε το ευρώ;
Το 2009, εν όψει του εορτασμού των είκοσι ετών από την πτώση του τείχους του Βερολίνου, η Γερμανία έδωσε στη δημοσιότητα μία σειρά απόρρητων εγγράφων που κανονικά δε θα αποχαρακτηρίζονταν από απόρρητα μέχρι το 2020. Στον απόηχο αυτής της κίνησης προχώρησε στον αποχαρακτηρισμό σχετικών απόρρητων εγγράφων και η Βρετανία, για να ακολουθήσει η Γαλλία, η Ρωσία και οι ΗΠΑ.
Η μελέτη αυτών των αποχαρακτηρισμένων απόρρητων εγγράφων που χρονολογούνται στα τέλη της δεκαετίας του ’80, αποκαλύπτει ότι στο σχεδιασμό της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης τα ιδιοτελή συμφέροντα των ισχυρότερων κρατών επισκίασαν εξ αρχής αυτά των υπόλοιπων και ότι η δημιουργία του ενιαίου νομίσματος εξελίχτηκε σε μία πράξη συνδιαλλαγής η οποία ελάχιστα έλαβε υπόψη της την πραγματική οικονομική κατάσταση και τις ρεαλιστικές προοπτικές ανάπτυξης και προόδου των ευρωπαϊκών κρατών εντός μίας νομισματικής ένωσης.
Καταλύτης των εξελίξεων στάθηκε το αίτημα της Δυτικής Γερμανίας για επανένωση της με την Ανατολική κάτι που για πολλούς Ευρωπαίους ηγέτες και ιδιαίτερα τη Βρετανίδα πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ και το Γάλλο πρόεδρο Μιτεράν ανέγειρε το ‘Γερμανικό Ερώτημα’ που μετουσιώνονταν στο φόβο της δημιουργίας μίας Μεγάλης Γερμανίας στην καρδιά της Ευρώπης, η οποία θα είχε εθνικοσοσιαλιστική ταυτότητα που σε συνδυασμό με το μέγεθος, την εμπορική, οικονομική και νομισματική της δύναμη θα της επέτρεπε να μετατραπεί σε ευρωπαϊκή υπερδύναμη.
Η Thatcher πίστευε ότι η Γερμανία βάδιζε προσεκτικά στο δρόμο ενός σχεδίου που θα τη βοηθούσε μέσα σε δύο δεκαετίες να γίνει μία διεθνής νομισματική υπερδύναμη και τότε να προσπαθήσει να επιβάλλει το δικό της οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο σε ολόκληρη την Ευρώπη, με απώτερο στόχο την πολιτική ενοποίηση της κάτω από την ηγεμονία της. “Στόχος της Γερμανίας είναι ένα “διαρκώς υποτιμημένο μάρκο, που θα επιτευχθεί μέσω της σύνδεσης της σε ένα ενιαίο νόμισμα και θα της επιτρέπει να ξεφορτώνει προϊόντα σε όλους μας”, αναφέρει η Thatcher σε απόρρητα έγγραφα.
Ωστόσο, μετά την εξαγορά, έναντι αρκετών δεκάδων δισεκατομμυρίων μάρκων, της συγκατάθεσης Γκορμπατσόφ για την επανένωση της Γερμανίας και την απόφαση της Ουάσιγκτον να την επιτρέψει προβάλλοντας την ως νίκη της δημοκρατίας και του καπιταλισμού έναντι του καταρρέοντος κομμουνισμού, ο Μιτεράν αντιλήφθηκε πως αυτή ήταν θέμα χρόνου.
Σε έναν αποκαλυπτικό διάλογο του με τη Θάτσερ, ο Μιτεράν εξέθεσε τον τρόπο με τον οποίο πίστευε ότι θα έπρεπε Βρετανία και Γαλλία να κινηθούν: ‘Εφόσον κανένας από τους δύο (Βρετανία – Γαλλία) δεν πρόκειται να ξεκινήσει πόλεμο εναντίον της Γερμανίας’ η λύση στον περιορισμό της δύναμης της θα μπορούσε να δοθεί μέσα από την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση και συγκεκριμένα μέσα από ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα. “Αυτή είναι μία πιθανή λύση στο Γερμανικό Ερώτημα”,
Για να προλάβει τις εξελίξεις ο Μιτεράν πρότεινε στο Γερμανό Καγκελάριο μία μυστική συμφωνία: η Γαλλία θα στήριζε την προοπτική της επανένωσης και σε αντάλλαγμα η Γερμανία θα προχωρούσε στην εγκατάλειψη του μάρκου και στην υιοθέτηση ενός κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος με τη δέσμευση για τη δημιουργία μίας Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. “Η μόνη ελπίδα της Γερμανίας για επανένωση είναι να δεσμευτεί σε μία ισχυρή Ένωση” είπε ο Μιτεράν στον Κολ, απειλώντας ότι θα ασκούσε βέτο σε μία απόφαση επανένωσης.
Μετά την αλλαγή στάσης και απ’ τη Γαλλία, η Θάτσερ θεώρησε πως εφόσον δε μπορούσε να αποτρέψει το αναπόφευκτο, μία πιθανή λύση στο πρόβλημα θα ήταν η ‘διαπλάτυνση’ της Ευρώπης, με την είσοδο όσο το δυνατόν περισσότερων κρατών για να γίνει ‘κάτι πολύ πιο χαλαρό’ ώστε η υπεροχή της Γερμανίας να εξισορροπηθεί.
Αυτός ήταν ο λόγος που άλλαξε την πολιτική της ως προς την ένταξη πολλών χωρών στην ΕΕ και άνοιξε το θέμα της εισόδου κρατών όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία (οι 4 φτωχές χώρες, όπως αναφέρονται σε διάφορες εκθέσεις της εποχής) αλλά και κρατών του πρώην ανατολικού μπλοκ, βλέποντας στο μέλλον ακόμη μεγαλύτερη ‘διαπλάτυνση’, με χώρες αντίβαρα στην Γερμανία.
Ο Μιτεράν υποχώρησε τόσο ώστε να δεχτεί μία ταυτόχρονη εμβάθυνση και διαπλάτυνση της ΕΕ και άσκησε πιέσεις στη Γερμανία ώστε να αποδεχτεί όσο το δυνατόν περισσότερα μέλη στο ευρώ. Το μήνυμα αυτό της προοπτικής ένταξης τους στο ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα κοινοποιήθηκε για πρώτη φορά στις ‘φτωχές χώρες’ το 1989, την ώρα που γινόταν οι μυστικές διαπραγματεύσεις της Γαλλίας με τη Γερμανία και τη Βρετανία.
Ο Υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας έστειλε το 1989 στην Ελλάδα το Υπόμνημα Ballandour θέτοντας το αίτημα της πλήρους νομισματικής Ένωσης και η Ελλάδα με επιστολή του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας Π. Ρουμελιώτη, απάντησε θετικά.
Συμπερασματικά, το ευρώ ξεκίνησε ως ένα πρότζεκτ με κύριο στόχο τον περιορισμό της δύναμης της Γερμανίας μέσα από από ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα και χρειάστηκαν χρόνια επίπονων και μυστικών διαβουλεύσεων προκειμένου να δημιουργηθεί. Μία ενδεχόμενη διάσπαση του δε θα ήταν, απλώς, ένα νομισματικό ατύχημα αλλά ένα ιστορικό γεγονός.
Πάνος Παναγιώτου
analitis.gr