Μιχάλης Κυπραίος
Η Τήλος είναι ένα μικρό νησί της Δωδεκανήσου περίπου 2 ώρες με πλοίο από τη Ρόδο.
Μέχρι το 1940 κατοικούνταν περισσότερο από 3000 ανθρώπους. Αλλά, ακολουθώντας την εξέλιξη του κόσμου, ο πληθυσμός της μειώθηκε χρόνο με τον χρόνο. 30 χρόνια πριν κατοικούνταν από λιγότερους από 300 ανθρώπους. Ήταν έτοιμη να πεθάνει.Στην εποχή μας, «οι μικροί» εντυπωσιάζονται από «τους μεγάλους», τους θεωρούν ως μοντέλο, προσπαθούν να τους μιμηθούν. Ωστόσο, κανονικά, με αυτόν τον αυτόματο μιμητισμό, ο πληθυσμός της Τήλου θα μπορούσε να είχε προσπαθήσει να κάνει όπως τόσοι άλλοι έκαναν χτες: να πολλαπλασιάσουν τις οικοδομές, τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, τα μπαρ και τις ντίσκο, γύρω από μια τσιμεντένια παραλία, να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα από τους τουρίστες τους οποίους θα αντιμετώπιζαν ως καταναλωτές. Σίγουρα το αποτέλεσμα θα ήταν το νησί να «άνοιγε» στην αρχή της τουριστικής σεζόν και να «έκλεινε» τον Σεπτέμβριο και να είχε ίσως μια πρόσκαιρη επιτυχία αλλά...
Αλλά, 30 χρόνια πριν, ο προηγούμενος δήμαρχος με μια μικρή ομάδα ανθρώπων προσκάλεσε τους κατοίκους να προσπεράσουν αυτό το σύντομο σε διάρκεια πρότζεκτ και να αποφασίσουν. Κι ένα διαυγές όραμα ξεπρόβαλε από αυτή τη κοινή απόφαση. Μην επαναλαμβάνετε ό, τι έκαναν οι άλλοι χτες, αλλά φανταστείτε τι θα ήταν επιθυμητό για το μέλλον, πρώτα απ’ όλα να σταθεροποιήσει και να αυξήσει τον πληθυσμό και να ενεργεί ανάλογα. Μην καταστρέφετε τη φύση, αλλά να την προστατεύσετε. Μην εκμεταλλεύεστε τους τουρίστες και να μην τους θεωρείτε μόνο καταναλωτές, αλλά να τους καλωσορίζετε ως φίλους. Και αυτό έγινε!
Προστασία της φύσης; Ο δρόμος, που συνορεύει με την παραλία, μετατράπηκε σε πεζόδρομο, σε μια κίνηση αντίθετη με τη γενική τάση, που συμβαίνει οπουδήποτε αλλού, να μετατρέψουν έναν πεζόδρομο σε μια παραλιακή λεωφόρο. Απαγορεύτηκε το κυνήγι. Και για να κατοχυρωθεί η μέγιστη προστασία του υπέροχου φυσικού αγαθού προέβη στην ταξινόμηση όλου του νησιού στο "Natura 2000".
Καλωσορίσανε τους τουρίστες ως φίλους, ξεπερνώντας τους απλούς εμπορικούς σκοπούς, ξεπερνώντας την απλή ανταλλαγή "καταναλωτών".
Ένα ακόμα παράδειγμα: Ο δήμος, όχι μόνο ανέχτηκε το ελεύθερο κάμπινγκ κατά μήκος της ομορφότερης παραλίας του νησιού, αλλά το οργάνωσε κιόλας παρέχοντας νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής απαραίτητες για την καλοπέραση των κατασκηνωτών. Με εξυπνάδα, ο δήμος κατάφερε να κάνει όλους τους τουρίστες καλοδεχούμενους: και αυτούς που αναζητούν την ηρεμία και αυτούς που αναζητούν τo γλέντι. Απαγόρευσε τη δημιουργία ντίσκο στη θάλασσα, αλλά επέτρεψε τη λειτουργία ενός night bar σε ένα εγκαταλειμμένο χωριό.
Το να μιμηθεί όλα όσα έκαναν οι άλλοι χτες θα μπορούσε μόνο να οδηγηθεί το νησί στον θάνατο. Διατηρώντας όμως την πορεία αυτού του ξεχωριστού οράματος δημιούργησε μια δυναμική, η οποία πάνω από 30 χρόνια, έχει σταδιακά διευρυνθεί και ενισχυθεί. Και έτσι η φήμη του νησιού απλώνεται πια έξω από τα σύνορα.
Αυτοί που έρχονται μόνο μια φορά στην Τήλο καλωσορίζονται ως φίλοι, απολαμβάνουν τη γλυκύτητα μιας διατηρημένης φύσης όπως πουθενά αλλού, και ως αποτέλεσμα να έρχονται ξανά και ξανά, χρόνο με τον χρόνο. Σταδιακά η Τήλος έχει χτίσει μία βάση από πιστούς, σταθερούς και τακτικούς φίλους, πράγμα που κάνει το νησί όλο και περισσότερο ανεξάρτητο από την οικονομική ανάγκη που επηρεάζει τον παραδοσιακό τουρισμό σήμερα.
Με αυτό το ανοιχτό πνεύμα σε ένα άλλο παράδειγμα η Τήλος έγινε υπόδειγμα υποδοχής των Σύριων μεταναστών που κατέφτασαν στο νησί από Τούρκους διακινητές. Δεν τους έδιωξε, αλλά αντίθετα τους φρόντισε και ακολούθησε μια πολιτική που στόχευε στην ενσωμάτωσή τους.
Επιπλέον, η επόμενη δημοτική αρχή συνεχίζοντας και καθοδηγούμενη από την επιθυμία να φανταστεί τι θα ήταν επιθυμητό στο μέλλον για την αύξηση του πληθυσμού οδήγησε την Τήλο στην αναζήτηση συνεργασιών για την ανάπτυξη ενός πρότζεκτ που στοχεύει στο να γίνει το νησί αυτάρκες στην ενέργεια. Αυτό το έργο επιλέχτηκε από την Ευρώπη ανάμεσα σε εκατό άλλα. Σήμερα αυτό το έργο αποτελεί μοντέλο για πολλά άλλα νησιά.
Η επιτυχία αυτού του πρωτοποριακού έργου ελκύει τώρα και άλλα καινοτόμα πρότζεκτ. Η Τήλος έχει επιλεγεί από μία εταιρεία ως «πιλότος» για ένα “Zero waste” σύστημα που αποτελείται από τη συνολική επεξεργασία των αποβλήτων. Η συνεχιζόμενη επιτυχία θα χρησιμοποιηθεί ως μοντέλο για μια παγκόσμια εφαρμογή.
Μια τίμια ηθική έχει τεθεί τώρα σε κίνηση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η «ορμή» που σταδιακά δημιουργήθηκε από τους κατοίκους αυτού του μικρού νησιού θα επιτρέψει να ελκύσει και επιτυχώς να υλοποιήσει και άλλα καινοτόμα έργα απαραίτητα για το μέλλον. Χρειάζεται όμως να συνεχίσει την πορεία αυτή.
Μια κοινότητα είναι όλο και περισσότερη ζωντανή όταν βασίζεται σε ποικιλόμορφες δραστηριότητες. Ο τουρισμός είναι πολύ σημαντικός αλλά μπορεί να μην είναι αρκετός. Η γεωργία και ο πολιτισμός είναι επίσης σημαντικοί για την αυτονομία και το μέλλον των κατοίκων.
Χάρη στη φήμη που αποκτήθηκε, η Τήλος πρέπει να είναι, συνεπώς, έτοιμη να ελκύσει ίσως και καινοτόμα αγροτικά πρότζεκτ, ικανά στο να διατηρήσουν και να αναζωογονήσουν ό, τι ήδη υπάρχει και να ενεργοποιήσει τις νεότερες γενιές για να γίνουν αγρότες.
Και το μέλλον είναι ζωντανό μόνο αν συνδέεται με μια ζωντανή κουλτούρα. Σήμερα, ο παραδοσιακός πολιτισμός είναι ζωντανός: χοροί και τραγούδια από το παρελθόν τα απολαμβάνουν σήμερα με ευχαρίστηση όλες οι γενιές. Αυτός είναι ένας θησαυρός που προστίθεται στη φήμη της Τήλου. Έτσι οι κάτοικοι της Τήλου έχουν όλο και περισσότερη ευχαρίστηση και τον χειμώνα καθώς θα μπορούν να μοιράζονται πολλές και ποικίλες δραστηριότητες. Η φυσική ομορφιά και οι αναξιοποίητες εγκαταστάσεις εκτός τουριστικής εποχής θα μπορούσαν να προσφέρουν σε καλλιτέχνες την ευχαρίστηση της δημιουργίας και του μοιράσματος της τέχνης τους με τους κατοίκους του νησιού, μαζί με τις παλιές και νέες γενιές;
Η Τήλος βρίσκεται σε καλύτερη θέση ώστε να αντιμετωπίσει τις αλλαγές που θα έρθουν στο πολύ κοντινό μέλλον. Η συζήτηση αυτή έχει ανοίξει. Η κλιματική αλλαγή θα κάνει την Ελλάδα όλο και περισσότερο πιο ζεστή το καλοκαίρι. Οι τουρίστες μπορεί να προτιμούν να επισκέπτονται τη Βόρεια Ελλάδα και όχι τη Νότια ή ακόμη να πηγαίνουν σε πιο δροσερούς προορισμούς. Επιπρόσθετα, η τιμή των αεροπορικών εισιτηρίων ίσως να αυξηθούν για να ληφθεί υπόψη το κόστος του CO2 που εκλύεται. Για αυτούς τους λόγους ο τουρισμός στα Δωδεκάνησα μπορεί να φθίνει. Τώρα, περισσότερο από ποτέ όλα τα παραπάνω είναι πολύ σημαντικά και με την εξυπνάδα που έχει αναπτύξει το νησί έκτισε σταδιακά, όχι μια πελατειακή σχέση, αλλά ένα « δίκτυο φίλων-τουριστών» και αυτό θα είναι ένα αποφασιστικό βήμα για την Τήλο ώστε να συνεχίσει να αναπτύσσεται στο μέλλον.
Επίσης οι κοινωνικές αξίες αλλάζουν: όλο και περισσότερο, η ηρεμία και η επαφή με τη φύση είναι περιζήτητες, το περπάτημα, το κολύμπι, η υγιεινή διατροφή εκτιμούνται όλο και περισσότερο. Η Τήλος, συνεχίζοντας την πορεία της, μπορεί σταδιακά να γίνεται όλο και περισσότερο ελκυστική.
Τήλος: ένα παράδειγμα του τι πρέπει να γενικευτεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Παγκοσμίως συνεχίζουμε να αποφασίζουμε και να ενεργούμε όπως κάναμε χτες. Συνεχίζουμε να βασιζόμαστε εξ ολοκλήρου στις σχέσεις συναλλαγής (πελατειακές σχέσεις). Αυτό μπορεί μόνο να οδηγήσει σταδιακά σε μια ολοκληρωτική εμπορευματοποίηση του κόσμου: οι άνθρωποι, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, οι σχέσεις με τη φύση γίνονται ανταλλάξιμα και διαπραγματεύσιμα «αντικείμενα». Σύμφωνα με αυτή τη λογική, οι άνθρωποι «απανθρωπίζονται» και η φύση δεν μπορεί να προστατευτεί. Είναι ζωτικής σημασίας, το συντομότερο δυνατόν, σε παγκόσμιο επίπεδο, να ενεργούμε σύμφωνα με μια άλλη λογική: όχι πια ανταλλαγή, αλλά αλληλεγγύη.
Χρειάζεται να σκεφτούμε τους άλλους, όχι μόνο ως «καταναλωτές», αλλά ως «φίλους» μαζί με τους οποίους μοιραζόμαστε κάτι. Χρειάζεται να σκεφτούμε τη φύση, όχι ως ένα «πράγμα» που μπορεί να καταστραφεί, αν αυτή η καταστροφή οδηγεί σε ένα άμεσο κέρδος, αλλά ως έναν συνεργάτη που πρέπει να σεβαστούμε και με τον οποίο πρέπει να συμμαχήσουμε. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, ο κόσμος να εμπνευστεί από το παράδειγμα αυτού του μικρού νησιού, της Τήλου.
Ο Philippe Lukacs είναι οικονομολόγος.
Αφού σπούδασε οικονομία στο HEC, τη διάσημη γαλλική σχολή επιχειρήσεων, σπούδασε ανθρωπολογία. Συνεργάστηκε με τον Muhammad Yunus, ο οποίος δημιούργησε το micro credit και έλαβε το βραβείο Νόμπελ ειρήνης. Δημοσίευσε το «Stratégie pour un futur souhaitable» (στρατηγική για ένα επιθυμητό μέλλον) με πρόλογο του Pascal Lamy, πρώην Γενικού Διευθυντή του ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου). Ήταν καθηγητής στην Ecole Centrale de Paris, διάσημη γαλλική σχολή μηχανικών.