Θα ήθελα να σας συστήσω τον Philippe, έναν από τους πολλούς πλέον φίλους της Τήλου που μας επισκέπτεται περισσότερο από δέκα χρόνια. Αρκετοί από εμάς γνωρίζουμε ανθρώπους που από επισκέπτες έγιναν φίλοι και όλοι τους συνδιαμόρφσωσαν η σίγουρα από την θέση τους βοήθησαν, λίγο ως πολύ το περίφημο πλέον "Θαύμα της Τήλου". Γιατί περί θαύματος πρόκειται, ας μην γελιούνται κάποιοι. Ένα "θαύμα" όμως που τελικά έχει την εξήγηση του. Γνωρίστε λοιπόν τον Philippe μέσα από το τελευταίο άρθρο του στην "Monde" και πολύ σύντομα θα έχετε και την συνέχεια για την Τήλο συγκεκριμένα.
Μιχάλης Κυπραίος
Philippe Lukacs
Οικονομολόγος
Ο οικονομολόγος Philippe Lukacs επανέρχεται, σε μια στήλη της εφημερίδας «Monde», στην έννοια της «αποπολιτισμικοποίησης» που κυριαρχεί στη δημόσια ζωή και που χρησιμοποιήθηκε από τον εθνολόγο Robert Jaulin το 1974 για να καταδικάσει την καταστροφή του τρόπου ζωής του ανθρώπου από ένα εξοντωτικό οικονομικό σύστημα πάνω στον άνθρωπο και τη φύση.
Δημοσιεύτηκε στις 5 Ιουλίου 2023 στις 3:30 π.μ.
Όπως ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας (Μακρόν) ανέφερε στις 24 Μαΐου, υπάρχει ο κίνδυνος όχι μόνο της κλιματικής ανατροπής αλλά επίσης και της πολιτισμικής ανατροπής, δηλ η αποπολιτισμικοποίηση. Αλλά αυτός ο κίνδυνος δεν αφορά μόνο την απώλεια της ηθικής ή τη φθορά της ιεραρχίας σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από τον Renaud Camus (Decivilization, Fayard, 2011) σε μια αντιδραστική κίνηση μεταμέλειας για το παρελθόν. Ούτε αναφέρεται σε ένα «ηθικό άλμα», όπως ο Πρόεδρος μας κάλεσε να κάνουμε ως αντίδραση στις πρόσφατες εξεγέρσεις.
Ο κίνδυνος είναι περισσότερο θεμελιώδης: είναι η απλή λογική του πολιτισμού μας που μας οδηγεί κατευθείαν στην αποπολιτισμικοποίηση. Συνεπώς δεν πρόκειται μόνο για ένα θέμα στο να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε την παλιά νοσταλγική σειρά, αλλά μάλλον ακριβώς το αντίθετο, να ξεφύγουμε από μια ολέθρια λογική όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
Όπως το 1923 ο φιλόσοφος György Lukacs (1885-1971) επέκρινε, μετά τον Karl Marx (1818-1883), τον κίνδυνο της μετατροπής του κόσμου και της ανθρωπότητας σε «πράγματα», σε ανταλλάξιμα εμπορεύματα: μία «αντικειμενοποίηση» του κόσμου (History and Class Consciousness. Essays in Marxist Dialectics, Paris, Les Editions de Minuit, 1960).
Η οικονομία πρέπει να διευρύνει το βλέμμα της
Γιατί δεν βλέπουμε ότι πάνω από τα εμπορεύματα ή τα προϊόντα, το κλίμα πιο συγκεκριμένα, δεν αποτελεί ακριβώς μία από τις συνέπειες αυτής της κίνησης της αντικειμενοποίησης του κόσμου; Το 1972 ο οικονομολόγος Dennis Meadows στο διάσημο έργο του "Τα όρια της ανάπτυξης" απέδειξε ότι η λογική σύμφωνα με την οποία καταστρέφουμε το σύμπαν οδηγεί στον θάνατο της ανθρωπότητας και άρα και του πολιτισμού.
Το 2005 ο κοινωνιολόγος Hartmut Rosa επεσήμανε ότι η λογική της επιτάχυνσης οδηγεί σε πολλαπλές δυσλειτουργίες, όχι μόνο οικολογικές, οικονομικές αλλά επίσης και πολιτικές και μάλιστα επηρεάζει κάθε άνθρωπο. (Acceleration, a social critique of time, La Découverte, 2013). Έδειξε ότι η κλιματική διαταραχή συνδέεται με την πολιτισμική διαταραχή.
Πρέπει να αναπτύξουμε την οικονομία μας, σύμφωνα με την ετυμολογική σημασία του όρου, δηλαδή τη λογική σύμφωνα με την οποία χτίζουμε το σπίτι μας. Η οικονομία πρέπει τώρα να διευρύνει το βλέμμα της. Να μη νοιάζεται μόνο για τη βελτίωση της παραγωγής, αλλά γενικότερα να επικεντρώνεται στην αλληλεπίδραση της κοινωνίας με τη φύση. Γι’ αυτό, καλείται να ανοιχτεί σε άλλους κλάδους, όπως για παράδειγμα στη βιολογία, στην κοινωνιολογία στην ιστορία.
Αν η πρόκληση είναι να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο φτιάχνουμε το σύμπαν, τότε είναι σοφό να ανοίξουμε την οικονομία στην εθνολογία. Γιατί αυτός ο κλάδος στοχεύει στο να μελετήσει τις πολλαπλές απαντήσεις που επινοούνται από τους ανθρώπους για να οργανώσουν τη ζωή στην κοινωνία και τη σχέση τους με το περιβάλλον. Χρειάζεται να θυμίσουμε ότι η οικονομία του Adam Smith (1723-1790) βασίστηκε στην εθνολογία της εποχής του;
Στις αρχές του 1970 υπήρξε ένας εθνολόγος, ο Robert Jaulin (1928-1996), που έδειξε ότι ο πολιτισμός μας θα μπορούσε να οδηγήσει μόνο στην αποπολιτισμικοποίηση, σε ένα «νεκρό πολιτισμό». Στη La Paix Blanche, Introduction à l’ethnocide (White Peace. Introduction to ethnocide) (Seuil, 1970), επεσήμανε ότι ο πολιτισμός μας είναι καταστροφικός από πολιτισμούς που βρίσκονται έξω από εμάς.
Ενημέρωση για συλλογική δράση
Το 1974 ταξίδεψε στη Γαλλία στην εταιρεία του Serge Moscovici (1925-2014), κοινωνιολόγου της επιστήμης και συγγραφέα, ανάμεσα σε άλλα, για την ανθρώπινη ιστορία της φύσης (Essay on the human history of nature) (Flammarion, 1968) και ο Alexandre Grothendieck (1928 - 2014) θεωρείται από τους σημαντικότερους μαθηματικούς του 20ού αιώνα που έδειξαν ότι η εθνοκτονία δεν ασκείται μόνο εναντίον άλλων πολιτισμών αλλά επίσης και εναντίον του δικού μας.
Στη συλλογική εργασία «η αποπολιτισμικοποίηση», που δημοσιεύτηκε υπό την επίβλεψή του το 1974 γράφει ότι «ο πολιτισμός μας είναι ένα σύστημα αποπολιτισμικοποίησης που κατευθύνεται στον Θάνατο… στοχεύει στην καθιέρωση ενός νεκρού πολιτισμού, ενός πολιτισμού μοναξιάς κι έλλειψης ανθρώπινης επικοινωνίας». Στο τελευταίο του βιβλίο, “L’univers du totalitarisme, essai sur l’ethnologie du Non Etre (The Universe of Totalitarianisms. Essay on the ethnology of "Non-being") (Loris Talmart, 1995)” απέδειξε με μαθηματικό τρόπο (γιατί ο Robert Jaulin ήταν μαθηματικός πριν γίνει εθνολόγος) ότι η λογική σύμφωνα με την οποία χτίζουμε τον πολιτισμό μας μπορεί να οδηγήσει μόνο σε αυτό που ονομάζουμε «ανυπαρξία». Οι παρατηρήσεις του, ενισχυμένες ξανά από τα μαθηματικά, τον οδήγησαν να προσδιορίσει μία άλλη λογική, η οποία «επιτρέπει την ανακάλυψη της ζωής»: η ανθρωπότητα δημιουργείται με τη σχέση του μοιράσματος με έναν άλλο, διαφορετικό από εμάς, άνθρωπο.
Προκειμένου να αποφευχθεί η κλιματική αλλαγή και να επιτευχθεί η οικολογική αλλαγή δεν είναι μόνο σημαντικό να εγκαταλείψουμε τον δρόμο που μας οδηγεί στην καταστροφή, γιατί οι ενέργειες που θα είναι απαραίτητες για την επιτυχία της αλλαγής αυτής θα οδηγήσουν σε επώδυνες σημαντικές μειώσεις. Πιθανώς θα γίνουν αποδεκτές και θα υλοποιηθούν, αν μπορούν να συγκριθούν άμεσα με μια συναισθηματικά ικανοποιητική αύξηση. Συνεπώς δε θα είναι αρκετό να επιβεβαιωθεί ότι η αλλαγή είναι δίκαιη. Επομένως είναι σημαντικό να προταθεί άλλος τρόπος για να «δημιουργήσουμε πολιτισμό», που είναι το ζητούμενο. Η «λιτότητα» ή η μείωση, ακόμη κι αν δικαιολογείται, είναι τόσο ξεκάθαρη; Αυτή ακριβώς είναι η λογική που παρουσίασε ο Robert Jaulin. Αντί να αναζητούμε και να επιδιώκουμε την αύξηση των αγαθών, να πολλαπλασιάσουμε τις ευκαιρίες για να μοιραζόμαστε μεταξύ μας, με τις ομάδες και με τα πάντα γύρω μας. Αυτό είναι ξεκάθαρα επιθυμητό και άμεσα ευχάριστο.
Η ανάλυσή του ρίχνει φως στη συλλογική ενέργεια, όπως αυτή του καθένα μας από το μέρος που βρισκόμαστε. Το άνοιγμα της οικονομίας, όχι μόνο στη βιολογία, την κοινωνιολογία, την ιστορία, αλλά και στη σύγχρονη εθνολογία καθώς και η επινόηση κυρίως από τον Robert Jaulin, θα μπορούσε να είναι ιδιαιτέρως καρποφόρα τόσο για την αποφυγή της κλιματικής αλλαγής όσο και για την από-πολιτισμικοποίηση.
Ο Philippe Lukacs είναι οικονομολόγος.
Αφού σπούδασε οικονομία στο HEC, τη διάσημη γαλλική σχολή επιχειρήσεων, σπούδασε ανθρωπολογία. Συνεργάστηκε με τον Muhammad Yunus, ο οποίος δημιούργησε το micro credit και έλαβε το βραβείο Νόμπελ ειρήνης. Δημοσίευσε το «Stratégie pour un futur souhaitable» (στρατηγική για ένα επιθυμητό μέλλον) με πρόλογο του Pascal Lamy, πρώην Γενικού Διευθυντή του ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου). Ήταν καθηγητής στην Ecole Centrale de Paris, διάσημη γαλλική σχολή μηχανικών.